Door: Hendrik Hindrex
Liefhebbers van wereldmuziek kunnen dezer dagen hun hart ophalen bij het Belgisch-Mexicaanse Dúo Quetzal. Eerst waren er de heel opvallende straatconcerten in het centrum van Gent. Huiskameroptredens werden gevolgd door fraaie optredens in Trefpunt en de Sint-Jacobskerk. En nu is er de cd, die nog niet officieel voorgesteld werd. De bloedmooie liedjes in het Zapoteeks verdienen tekst en uitleg. Een interview dus!
Dag Jasper en Sofía. Jullie website vermeldt dat Dúo Quetzal “ontstond na een toevallige maar veelbetekenende muzikale ontmoeting aan de voet van de kathedraal van San Cristóbal de las Casas (Chiapas, Mexico) in de zomer van 2017, tussen de Mexicaanse zangeres Sofía Díaz Polo en Belgische gitarist Jasper De Kind.” Hoe ging dat ?
Sofía: We zagen elkaar voor het eerst in een bar in San Cristóbal de las Casas en hoewel ik toen mijn inkomen verdiende als zangeres was ik die avond niet aan het zingen. Jasper, die toen op reis was in Mexico, was daar toevallig ook die avond en we begonnen te praten over muziek, onze interesses en ons leven. De volgende dag spraken we af aan de kerk van Santo Domingo om samen La Llorona te spelen, een van mijn favoriete liedjes. Jasper kende het lied maar had het nog nooit gespeeld. Dat ging verrassend goed voor een eerste samenspel, waarna we afscheid namen aangezien Jasper zijn reis verderzette en daarna terugkeerde naar België.
Jasper, waar kwam jouw interesse voor de Mexicaanse muziek vandaan? Was die er ook al tijdens je studie?
Jasper: De kennismaking met Sofía vormde eigenlijk ook mijn eerste echte kennismaking met Mexicaanse muziek. Hiervoor had ik me vooral toegelegd op Spaanse muziek, in de eerste plaats via het klassieke repertoire, later ook via de flamenco. Ik ben wel altijd geïnteresseerd geweest in andere muzikale culturen. Hiervoor heb ik nog Latijns-Amerikaanse muziek gespeeld, maar ook in een duo van Griekse muziek. Ik vind het vooral boeiend om te zien hoe verschillende invloeden zich kunnen mengen in een muzikale uiting. Momenteel volg ik nog enkele schriftuurvakken (harmonie en contrapunt) aan het conservatorium in Gent, waarvan de inhoud me ook inspireert in wat we bijvoorbeeld met Quetzal doen.
Sofía, je groeide op in Mexico? Wat ging er aan die ontmoeting vooraf?
Sofía: Ik groeide inderdaad op in Mexico, in de hoofdstad. Muziek heeft me altijd aangesproken en het zingen in het bijzonder. Mijn vader zingt heel goed, hoewel hij er nooit professioneel iets mee gedaan heeft. In de lagere school leerden ze ons verschillende liedjes, zowel in het Spaans – onze moedertaal – als in het Zapoteco en Náhuatl, maar ook dansen uit verschillende regio’s van Mexico, wat mijn interesse in andere talen en tradities binnen eenzelfde land aanwakkerde. Later nam ik zanglessen en probeerde ik mijn eigen stem en muzikale weg te vinden. In deze zoektocht ben ik vele stijlen gepasseerd, maar ik realiseerde me dat de Mexicaanse muziek iets is waar ik me erg verwant mee voel en dat ook heel natuurlijk aanvoelt.
Sofiá, je kwam vrij snel voor de eerste keer mee naar België? Wat waren je eerste indrukken? Gingen jullie meteen aan de slag? Hoe was het toen om te leven van straatconcerten?
Sofía: Inderdaad, drie maanden nadat we elkaar hadden leren kennen, kwam ik naar België. Het leek me een land dat erg verschillend is van het mijne en in het begin overweldigde het me wel. Maar ik voelde me erg goed bij de mensen, die me vriendelijk en warm leken, en ik hield ook veel van de manier waarop ze onze muziek apprecieerden.
In de eerste maanden dat ik hier was, begonnen we vrij snel aan het uitbouwen van een repertoire, dat we in december 2017 al voorstelden in enkele café- en huiskamerconcerten. Bij mijn terugkomst in april 2018 zetten we dit dan verder, zowel in kleine concertjes als op straat.
Jasper, kan je wat vertellen over jullie repertoire? En over de liedjes op Iniciales?
Jasper: Het merendeel van de liedjes die we spelen komt uit de Son Istmeño, een traditionele stijl uit de regio van Istmo de Tehuantepec. Voor Iniciales hebben we een selectie gemaakt van enkele nummers die ons nauw aan het hart liggen, maar ik ga Sofía laten vertellen over de inhoud ervan.
Sofía: De oorsprong van woord Zandunga is onduidelijk. Sommigen zeggen dat het komt van het Zapoteekse ‘Saa’ (muziek) en ‘ndú’ (diep), diepe muziek dus. Anderen zeggen dat het refereert naar een opgewekte en charmante vrouw die graag danst. In het lied echter, richt de zanger zich tot een vrouw op een klagende manier. Hij zegt dat ze niet deugt voor de liefde omdat ze koud en afwezig is, dat ze ondankbaar is omdat ze zijn liefde niet beantwoordt.
La Petrona bezingt de liefde voor een vrouw, wiens schoonheid vergeleken wordt met anjers en rozen. Maar meer dan voor haar uiterlijke schoonheid wordt ze geloofd om haar pure gevoelens.
In El Feo vraagt een man aan zijn geliefde hem te verdedigen wanneer mensen hem lelijk noemen, om hen te wijzen op de diepe liefde die hij voor haar voelt en dat die veel meer waard is dan uiterlijke schoonheid.
Ra bacheeza is een lied in het Zapoteeks dat gaat over liefdesverdriet. De titel betekent letterlijk ‘in de verborgenheid’, ‘verstopt’. De zanger treurt over zijn geliefde die hem heeft verlaten en vertelt dat hij nog steeds teruggaat naar de plaats waar ze elkaar zagen, hopend dat zij nog aan hem denkt.
La Martiniana is een lied met een traditionele melodie waar de dichter Andrés Henestrosa later tekst op heeft gezet. Het lied geeft troost aan zij die na de dood van een geliefde achterblijven. De zanger, die zingt vanuit het perspectief van de overledene, vraagt om niet te lijden om zijn afwezigheid, maar dat ze hem in de plaats mooie melodieën zingen zoals ‘la Zandunga’, zodat hij verder voortleeft in zowel hun herinneringen als in de muziek.
Velen denken dat het lied La Llorona verwant is met de Azteekse legende met dezelfde naam, maar de plaatselijke bevolking zegt dat het niets te maken heeft met dat verhaal. Het is een verhaal over twee jonge geliefden die door de Mexicaanse revolutie gescheiden werden. Men zegt dat zij onophoudelijk weende om zijn afwezigheid, vandaar de naam Llorona: zij die weent. De jongeman stierf in de oorlog, maar schreef haar voordien een brief, waarin enkele beroemde strofes staan die nog steeds in het lied worden gezongen.
Jullie vertolken vooral de Son Istmeño uit Oaxaca. Is de muziek uit die stad en regio erg verschillend van de andere Mexicaanse muziek? Naar verluidt zou die verwant zijn aan de muziek uit de Balkan. Toen Goran Bregovic in Oaxaca optrad, heeft hij met plaatselijke muzikanten gewerkt. Na jullie optreden in Trefpunt vertelde ik aan Jasper dat ik een verwantschap zag met Portugese fado.
Het is wel degelijk een aparte stijl binnen Mexico, die wordt gekenmerkt door een (meestal) ternair metrum en redelijk eenvoudige melodieën en harmonieën. Maar tegelijkertijd combineert het op een heel sterke manier gevoelens van zowel melancholie als levenslust, en het is datgene dat ons vooral aansprak. Normaal gezien wordt de stem begeleid door enkele snaarinstrumenten, maar met behoud van het intieme en eenvoudige karakter.
Dit is verschillend van andere stijlen zoals bijvoorbeeld de ‘rancheras’, waarin een andere zangstijl wordt gebruikt, en ook veel meer instrumenten zoals trompetten en trombones, violen, gitaar en ‘requinto’. De Son Istmeño is ook verschillend van de ‘música de banda’ die heel populair is in Oaxaca. Dit zijn meestal erg grote ensembles met veel blaasinstrumenten (voornamelijk koperblazers) en percussie, die in verschillende ritmische stijlen spelen, zoals bijvoorbeeld begrafenismarsen, ‘danzones’, walsen, polka’s en ‘sones’. Deze muziek vertoont misschien meer gelijkenissen met Balkanmuziek omwille van de instrumentatie en hun soms energieke en feestelijke karakter.
De muziek die wij spelen doet misschien denken aan fado omwille van het melancholische. Beide hebben vaak eenvoudige melodieën maar tegelijkertijd een grote emotionele intensiteit die we zoeken uit te drukken. Deze prachtige melodieën zijn de basis om gevoelens te verklanken, zowel van diep verdriet, maar ook als ode aan het leven met al zijn tegenstellingen en contrasten.
Waarom hebben jullie die naam gekozen? Op de hoes van de elpee staan ook twee quetzals afgebeeld. Zit er verder nog een bepaalde symboliek in de hoes?
De quetzal is een vogel die veel dingen symboliseert die we ook in onze muziek zoeken, zoals de vrijheid, de schoonheid, het evenwicht en het spirituele, datgene dat verder gaat dan het individuele en betrekking heeft tot het geheel waarvan we deel uitmaken. Met onze muziek proberen we dat te raken dat niet gevonden wordt in het onmiddellijke, het voor de hand liggende en het oppervlakkige, en proberen we geschikte omstandigheden te creëren om tot zichzelf te komen, zowel voor de luisteraar als voor onszelf.
Een bevriende Mexicaanse ontwerper, Léon Barrios, maakte de hoes, waarbij hij zich baseerde op de traditionele kunst van Istmo, maar met een persoonlijke toets, zoals wij dat ook doen in onze muziek. Twee quetzales representeren het duo waarvan elk deel even belangrijk is. De adem: ‘la vírgula’. Ik krijg het moeilijk vertaald vanuit het Spaans. Dat staat symbool voor de zang en de spraak. Beide quetzales beschermen het hart dat staat voor het leven en het meest pure en kwetsbare dat we hebben. Het ontwerp van de bloemen is geïnspireerd op het borduurwerk uit de regio, de quetzales en het hart verwijzen naar het precolumbiaanse.
Jullie hebben in een drietal jaar een ijzersterke live-reputatie opgebouwd. Ik leerde jullie letterlijk op straat kennen in het voorjaar van 2018. Hoe belangrijk was die buskertijd voor jullie? Doen jullie nog steeds optredens in de straten van Gent?
Ik denk dat dit wel belangrijk voor ons was, we hebben veel geleerd tijdens het spelen op straat, je zou kunnen zeggen dat veel van onze repetities ook daar plaatsvonden. Het is boeiend om te zien hoe je de aandacht van passanten kan trekken, aangezien de meesten noch verwachten, noch zoeken wat je aan het doen bent. Het was vaak ook niet evident om met verschillende situaties om te gaan: lawaai, gebrek aan plaats en veel afleiding, wat je uitdaagt om geconcentreerd te blijven in wat je aan het doen bent. En het was een goede oefening in zelfzekerheid en hoe om te gaan met eventuele kritiek en afwijzing. Het is dus best vermoeiend, maar eveneens verfrissend. Het heeft een zeer spontaan karakter en we hebben er veel appreciatie voor teruggekregen. We waren dan ook zeer vereerd met de prijs voor ‘Strafste straatmuzikant’ van de Gentse Feesten in 2018.
Het is al een hele tijd geleden dat we nog op straat hebben gespeeld, maar we sluiten zeker niet uit dat we dat in de toekomst terug zullen doen, hier in België of in het buitenland, op straatfestivals of gewoon waar we een goeie gelegenheid zien.
De live optredens liggen nu even stil omwille van de bekende reden. Wat spoken jullie inmiddels uit?
Het is inderdaad weer even geleden dat we een liveconcert hebben gedaan en zoals de meeste muzikanten missen we dat enorm. We hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om familie en vrienden in Mexico te bezoeken, maar ook om te werken aan nieuwe arrangementen en composities. We zijn opgenomen in een programma van de stad Gent, ‘Artiest zoekt school’, waarbij scholen ons kunnen boeken met financiële tussenkomst van de stad Gent.
Op de site van het Red Star Line Museum in Antwerpen staan jullie aangekondigd met een programma met liefdesliedjes.
Dat is een optreden dat eigenlijk voor vorig jaar was gepland, maar dat omwille van de pandemie werd uitgesteld. Het valt nog af te wachten of het voor publiek zal zijn of via livestream, maar het zal sowieso plaatsvinden op 29 april. We zullen deel uitmaken van een groter programma dat gaat over migratie en liefde.
Deze plaat verscheen eerder via de streamingdiensten iTunes, Soundcloud en Bandcamp. Recent kwam daar Spotify en een cd bij. Waar en wanneer is de plaat opgenomen?
De opnames voor Iniciales gebeurden al een jaar geleden bij Brujas Records (bij Alejandro Rivas Cottle) in Brussel, ergens begin maart 2020. Door de uitbraak van de pandemie heeft het vervolg wat op zich laten wachten, maar ondertussen is de plaat dus ook op cd gedrukt. We hopen dat we die in de nabije toekomst live kunnen voorstellen, maar de cd is uiteraard al verkrijgbaar en geïnteresseerden kunnen ons contacteren: persoonlijk, op Facebook of via onze website. De prijs is 10 euro.
https://cultuur.stad.gent/nl/artists/artiest-zoekt-school/quetzal-duo
