Wat gebeurt er als PJ Harvey beslist om geen plaat te maken maar een boek te schrijven? Dan gebeuren de zotste dingen, zoals de Engelse superster uitnodigen om het Crossing Border festival in Antwerpen te openen. Niet met band, niet met gitaar, wel met notities in de hand, een kan water op een tafeltje en een piekfijn afgestelde microfoon. Crossing Border zorgde in samenwerking met Arenberg en Trix voor een absolute toplocatie, met name de Handelsbeurs in Antwerpen. Sfeervol licht zorgde voor een mystiek kader dat perfect zou passen bij wat Polly Jean Harvey zou brengen.
PJ Harvey heeft een boek geschreven, getiteld Orlam. Het is een verhaal van een jaar in het leven en denken van de 9-jarige Ira-Abel Rawles in het dorpje Underwhelem. Speciaal hieraan is het feit dat het 300 pagina’s tellende boek een aaneenschakeling is van gedichten. PJ Harvey legde uit dat ‘nursery rhymes’ dé manier is van spelen met woorden en droombeelden voor een kind. Vór PJ onder een daverend applaus ten tonele verscheen werd haar komst ingeleid door een zekere Max Porter die als de Karl Vannieuwkerke van de dag mocht fungeren en het zaakje mocht modereren. ‘Normaal ben ik gewoon om poëzie-avonden voor een tiental geïnteresseerden aan elkaar te praten, maar dit…..’. We schatten dat er wellicht tegen de 600 stoeltjes gevuld waren in de grote uitverkochte Handelsbeurs. Gevuld met fans van PJ Harvey als artiest in al haar facetten.
Toen het verwelkomingsapplaus was uitgestorven legde PJ uit dat het een avond in 3 delen zou zijn. Eerst kregen we een woordje uitleg over de inhoud van het boek (dat overigens volledig uitverkocht was vóór de voorstelling), gevolgd door het voorlezen van een reeks gedichten. Bij wijze van pauze volgde er een interview met Max Porter en er werd afgerond met een tweede voorleessessie. Dorset is een graafschap in het Zuidwesten van Engeland. PJ opteerde ervoor haar boek in Dorset dialect te schrijven en ze las het ook in dat dialect voor. Ze is daar immers geboren en het opfrissen van het dialect was een ‘trip down memory lane’. Tegelijk werd de ‘propere’ Engelse versie op het doek achter haar geprojecteerd. Zo verhelderend was dit nu ook weer niet want net als de complexiteit van haar muziek werd gekozen voor een denkwereld van een complex kind dat veel meemaakte, van leuke tot gruwelijke dingen. Geen paragraaf kan je lezen zonder een woordenboek ter hand te nemen want PJ gebruikte geen taal die je te horen krijgt in pakweg Match Of The Day. Sappig is het Dorset dialect wel want zo klinkt een ‘butterfly’ bijvoorbeeld als ‘flutterby’. Geen paniek voor de toekomstige lezer van Orlam. De Engelse versie staat in het boek naast de Dorset versie gedrukt.
In PJ Harvey schuilt veel dramatiek maar ook veel humor. ‘What can you expect from my poems? I give you three words: humour, filfth and magic.’ Ira-Abel leeft op de Hook boerderij in Underwhelem bij haar ouders en broertje maar het grootste deel van haar tijd spendeert ze in Gore Woods, haar veilige haven en tegelijk spookachtige bos waar mannen met vieze gedachten, geesten, heksen en rare wezens vrij spel hebben. Wie is Orlam? Dat is het alziende beschermende oog van een lam. PJ geeft zo een inkijk in hoe de wereld van een kind welja kinderlijk eenvoudig is maar tegelijk verwarrend en angstaanjagend.
Orlam volgt Ira doorheen een volledig jaar en het boek geeft een overzicht per maand van de gebeurtenissen tijdens dat laatste jaar van kinderlijke onschuld. Zo werd het dus ook door PJ gepresenteerd. Er volgen passages over geweld, ook sexueel, perversiteiten, onderdrukking en verwarring, maar evengoed zijn er leuke passages met liedjes, humor en zonlicht. Centraal staat Wyman-Elvis, het onophoudelijk bloedende soldatenspook dat steevast ‘love me tender’ zegt. De uitgeverij heeft het over een uniek boek dat grensverleggend is als langste verhalende gedichtenbundel en tegelijk de oude tradities weerspiegelt en een mogelijke vernieuwing inluidt van de Engelse dichtkunst.
Het interview van Porter met Harvey was heel verhelderend. PJ vertelde over haar herinneringen aan Dorset en het belang van het in stand houden van dialecten. Ze denkt dat steeds meer artiesten daarvan het belang inzien. Porter zal bij de toeristische dienst van Dorset alvast weinig vriendjes gemaakt hebben met zijn opmerking ‘Dorset, where you meet angry farmers en little PJ’s with bags full of testicles’. Polly zelf vond het grappig en knikte instemmend. Ze vertelde dat ze 8 jaar geleden aan dit boek begon te schrijven. Haar liefde voor de dichtkunst ontplooide zich pas rond 2011 bij de opnames van Let England Shake dat verhaalde over oorlog. Ze wilde toen heel objectief en waarheidsgetrouw zijn wegens de gevoeligheid van het onderwerp. Ze begon toen de schoonheid in te zien van naakte woorden op een blad zonder dat daar muziek aan gekoppeld diende te worden.
Waarom was het niet toevallig dat het Antwerpse Crossing Border haar kon programmeren om het festival te openen? De zaal leek het perfecte toneel om de heksen uit haar boek over de balkonranden te zien gluren, maar dit niet alleen. In de periode na de tour rond die plaat logeerde ze een tijdje in Antwerpen, in het huis van Ann Demeulemeester, die voor haar indertijd de indrukwekkende outfit ontwierp. Daar kregen haar karakters voor Orlam naam en vorm. Ze wandelde in de tuin en deed ideetjes op bij het oprapen van takjes, twijgjes, bladeren en het fotograferen van paddestoelen. Muziek maken en gedichten schrijven doet ze op een totaal verschillende manier. Bij het schrijven van nummers laat ze zich inspireren door het werk van andere kunstenaars en bij het schrijven van de teksten bij haar muziek luistert ze naar instrumentaal werk. ‘Techno? No, no techno’. Voor de gedichten haalt ze haar inspiratie uit zichzelf, meer bepaald de schetsen, tekeningen en schilderijtjes die ze maakte en die uiteindelijk als illustratie voor Orlam werden gebruikt. Velen daarvan zijn dus in Antwerpen gemaakt. Deze illustraties kregen we te zien tijdens het interview en PJ liet derhalve en passant zien dat ze dus ook nog eens een briljante tekenares is. Is er iets waarin ze niet uitblinkt?
Uitblinken deed ze bovendien nog eens met haar outfit. Ontwerper Todd zat in de zaal en kreeg een open doekje voor het prachtige lichtkleurige strakke kleed (zie foto). In stokoude Dorset-traditie werden de demonen, spoken, wezens en heksen uit Orlam in het kleed verweven. Na het gesprek ging het verhaal van Ira verder. Het was juli.
Net zoals PJ in haar muziek talloze toonladders van grommend laag tot schel hoog opzoekt, kregen we ook als dichteres een theatrale manier van voorlezen te horen. Zacht prevelend ging over naar zoetgevooisd zalvend vertellen, om dan een blad verder een dreigende ondertoon aan te nemen alvorens dan dansend en zingend als een klein meisje de volgende paragraaf aan te vatten. Behoorlijk indrukwekkend hoe iemand over de hele lijn indruk maakt. Af en toe was er in de verte een lichte ondersteuning door wat lichte muziek op tape, of gebruikte ze haar notities om op haar benen te tikken als ze half zingend verhaalde. Fotograferen en filmen was verboden. Geheel terecht want zo – en dat was de idee erachter – kon iedereen de woorden en de context ten volle opnemen. PJ Harvey was voor ons al de meest veelzijdige zangeres ooit en we betrapten er onszelf meermaals op dat haar geweldige stem zodanig bedwelmend werkte dat we vergaten te lezen wat op het doek achter haar verscheen. PJ Harvey die voorleest voelde aan als een VIP-behandeling in een kuuroord waarbij we genoten van een lichaamsbehandeling naar keuze met de lekkerste geurtjes. PJ Harvey kreeg de meest staande ovatie in de geschiedenis van de ovaties en voor één keer verdronken haar dankbetuigingen in een stormachtig van de balkons stromend applaus.