Het is natuurlijk één van de meest delicate ondernemingen als platenbaas om een selectie te maken uit nagelaten werk van één van je poulains. Zeker wanneer die zo perfectionistisch ingesteld was als Marcus Fjellström, die als toch best wel gewaardeerd ambient artiest en soundtrack-componist in 2017 uit het leven stapte*.
Erik K Skodvin koos ervoor om samen met David Kajganich, producer van de serie The Terror, een selectie te maken uit Fjellströms 75 opnamen voor het eerste seizoen ervan. Dat draaide rond de met dood en kannibalisme geëindigde Noordpoolexpeditie van John Franklin, hoog boven de poolcirkel, midden 19e eeuw.
Die rol als soundtracker was niet toevallig: zijn debuut Exercises in Estrangement bood al een beeldrijke mix van ambient, drones, musique concrète en postmodern klassiek. Al snel stonden ook avontuurlijke orkesten en ensembles uit Zweden, Australië, Schotland en Polen in de rij voor een samenwerking, waarna Fjellström zich niet alleen muzikaal verder zou ontplooien (met overstap van Lampse naar Miasmah), maar ook visueel werk zou ontwikkelen.
Minimalisme en gevoel voor macabere sferen waren nooit ver weg bij de Zweed. Die typeren dan ook een goed deel van deze compilatie, die je best niet in één keer tot je neemt – daarvoor is de muziek te vaak te intens, te ‘vol’ ook – ondanks een vaak opgeroepen sfeer van leegte en verlatenheid. De directe emotionele impact van pakweg een Jóhann Jóhannsson vind je hier niet. Fjellströms werk kruipt vooral onderhuids, werpt je in die zin subtieler op jezelf terug met 26 sfeerschetsen, verdeeld over vier hoofdstukken. Het is niet makkelijk die muziek in woorden te vatten. Bijna ieder woord is teveel gezegd voor een track als Last Morning Watch III (Larghetto). Sommige tracks zouden, los van het verklankte verhaal, ook de ideale soundtrack zijn vlak na een apocalyptisch onweer, een nachtelijke tyfoon of orkaan, wanneer mens en andere fauna voorzichtig de schade opmeten, misschien huis of nest moeten heropbouwen, terwijl alles stiller lijkt te klinken dan voorheen. Pas bij het slot van Last Morning gaat de zon weer op.
Toch wilde Fjellström nooit intimideren. Blazers als in Last Morning Watch V drukken zich met tremolo’s uit, als weifelden ze, niet gericht op het optrekken van een gesloten, orkestrale muur zoals in zovele andere soundtracks, maar in vertolking van fragiliteit en onzekerheid, op weg naar het onbekende. Elders (bijvoorbeeld in het tweede en vierde deel van Last Draughts, Last Best Efforts) klinken blazers en strijkers geschaafd, alsof ze mee de strijd tegen de elementen aangaan aan boord van HMS Terror, één van de twee destijds op pakijs vastlopende boten in de fatale expeditie. De laatste delen van dit luik kondigen dat noodlot helder aan, met instrumentatie van een krakend ruim, het onomkeerbare vastlopen, en de psychologie van het onontkoombare, najaar 1846.
Het derde luik is dan ook getiteld Last Fixed Position. De HMS Terror zou als mortuarium worden gebruikt voor wie de oversteek naar en het verblijf op de Erebus (als tweede boot in de poolexpeditie) niet zou overleven, de daaropvolgende vijf (!) jaar. De drive van de overlevers spreekt nog uit het derde, multi-instrumentale deel. Verder draait dit luik om verlatenheid, gelatenheid, angst, nietigheid tegenover natuur en universum, een teruggeworpen worden op eigen kracht en overlevingsinstincten, hallucinaties inbegrepen. Niet toevallig was ook Ligeti – regelmatig vertolker van kosmische horror voor Kubrick – een inspiratie voor Fjellström. Expeditieleden zouden zich opdelen in groepen volgens resterende kracht; in 1851 zouden nog vier van de 133 expeditieleden leven.
Last Heat, Last Exertions verklankt die slotfasen. Er wordt begraven, gejaagd, het lot aanvaard. Meer dan 20 Britse schepen zouden op zoek gaan naar overlevenden, zonder succes. De poolwinters benoorden Canada zouden in geen 700 jaar zo koud uitvallen. Massieve ijsschotsen tekenen zich muzikaal uit, poolwinden snijden door huid en haar, messen gaan door vlees en bot – er moet gegeten worden, desnoods van het pezige lijf van een pas gestorven kameraad. Van de vier laatste overlevenden zou finaal geen teken meer worden gevonden.
Nog altijd is het laatste woord niet geschreven over de expeditie, met verder lopend nautisch, archeologisch en heemkundig onderzoek. De kans is groot dat zo verder aangevulde hiaten in het verhaal alleen nog meer zullen blijken aan te sluiten bij wat Fjellström hier als sferen uittekende. Mooi hoeswerk trouwens ook, van minimalist Dan Durso.
*Denk je aan zelfdoding en heb je nood aan een gesprek, dan kan je terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of via www.zelfmoord1813.be
