Introductie
Als regelmatige concertganger valt het smartphonegebruik tijdens concerten mij heel hard op. Ik merkte dat dit gedrag van andere bezoekers mijn eigen concertervaring aantastte. Op Jazz Middelheim voelde ik dan weer het tegenovergestelde: een publiek dat veel minder vaak een gsm gebruikte om o.a. beelden te maken, wat een enorme meerwaarde gaf aan mijn persoonlijke ervaring. In het kader van mijn bachelorproef ben ik dit fenomeen gaan onderzoeken. Na de goed ontvangen smartphonevrije show van The Raconteurs in het Koninklijk Circus afgelopen maandag, vond ik dat dit mocht worden aangemoedigd met nog meer aandacht. – Jana Hufkens
“Hebt gij toevallig een gsm gevonden?” informeert een hevig transpirerende tiener volledig buiten adem. We staan op een concert van een niet nader genoemde indie-poprockband die het publiek net euforisch en afgepeigerd heeft achtergelaten. Behalve deze jongen. Hij speelde zijn smartphone kwijt na een wall of death.
Vijf minuten terugspoelen. De band roept op om twee rijen te vormen en op hun teken mag men elkaar bestormen. Een muur van gsm’s stijgt op uit de wall of death, iedereen wil dit epische moment vastleggen. Wat doen die smartphones in de lucht in plaats van in de broekzak? Wie denkt eraan om in een moment van ‘survival’ (a.k.a. the wall of death) zijn gsm boven te halen? Dit, beste mensen, zijn lefgozers.
Deze waaghalzen zorgen echter voor een shift in de concertwereld. Ik daag je uit om naar een concert van Kendrick Lamar te gaan en geen smartphones te zien tijdens zijn monsterhit Humble. Of als je meer fan van de popsterren bent, check dan zeker de blauwe lichtjes in de lucht tijdens het concert van Justin Timberlake.
Iedereen begrijpt dat je een herinnering aan deze geweldige avond wil hebben en dit viert door één foto te maken. Maar er zijn nog steeds veel mensen die de héle avond willen onthouden en hun gsm voor de ogen houden van de personen achter hen. De kans is reëel dat dit onbewust is en zonder kwaadwillige intenties. Het maakt echter wel een groot verschil voor de andere concertbezoekers. Die zien het podium enkel nog via dit scherm en kunnen niet voor de volle 100% genieten van de show. Iedereen beleeft het optreden op een andere manier, maar denk ook eens aan je naaste. Net zoals Jezus sprak. Die man was al serieus op de hoogte van deze problematiek.
“Ja maar, ik kan filmen en tegelijkertijd van het moment genieten!” Neen, blijkbaar niet. Een studie volgde een groep mensen tijdens een museumtoer. Ze kregen de opdracht om foto’s te maken van kunstwerken en de andere groep moest de werken enkel observeren. Men ontdekte dat de mensen die een foto namen zich minder herinnerden van het werk dan de mensen die niet fotografeerden. De bezoekers die foto’s namen, vertrouwden op een extern geheugensteuntje zoals de camera die details in jouw plaats onthoudt. Mensen hebben minder aandacht voor het moment, want ze zijn gefocust op de actie van het nemen van de foto. Dit fenomeen is ook van toepassing op de live-industrie. De drang is te hoog om onze gsm niét te gebruiken tijdens concerten omdat het zo beschikbaar is.
Het smartphonegebruik tijdens concerten moeten we absoluut bekijken per gelegenheid. Tijdens festivals valt dit minder op terwijl je in kleine venues moeilijker ergens anders kan gaan staan als het je stoort. Of het verschil met staande en zittende concerten. Of een operavoorstelling en een popconcert met gillende meisjes. Of een hiphopshow vergeleken met een jazzoptreden. Of, of, of.
Nu, waar zijn die onderzoekscijfers? Hier! Ticketfly deed onderzoek bij 2023 Amerikaanse, volwassen concertgangers om te kijken hoe vaak gsm’s worden gebruikt tijdens concerten. Eén van de grootste ontdekkingen is dat 31% van de mensen tussen 18 en 34 jaar toegeeft dat zij hun gsm gebruiken gedurende de helft of langer van de show.
Ook het Nederlandse Eventbrite onderzocht dit fenomeen bij 500 Nederlanders. Meer dan de helft zou graag hebben dat andere concertgangers minder foto’s en video’s zouden maken. Wat wel opmerkelijk is, is dat 64% toegeeft zelf ook opnames te maken. Bijna een kwart van deze Nederlanders heeft al het gevoel gehad dat ze zich niet zo hadden moeten focussen op het nemen van foto’s en meer moesten genieten van de concertervaring.
De grenzen tussen onze online aanwezigheid en het echte leven worden vager en smartphones versterken dit gevoel. We kunnen er natuurlijk ook gewoon zelf niets aan doen, gsm’s en applicaties zijn nu eenmaal ontworpen om ons verslaafd te maken. Deze gokkasten geven ons een goed gevoel als we blijven scrollen en leuke verhalen tegenkomen of notificaties van likes krijgen. Ons brein en smartphone staan op autoplay, we kunnen uit dit onbewuste patroon breken door ons bewuster te worden van ons eigen gedrag. Dit kan door apps die ons gebruik tracken.
In een onderzoek aan de Universiteit van Pennsylvania kwam o.a. naar voren dat een tiener haar gsm-gebruik analyseerde en besefte dat zij een gemiddelde van drie uur en 35 minuten per dag op haar gsm spendeert. Sommige dagen is dit tussen vijf en zeven uur. Dit patroon volgend, zou zij negen en een half jaar van haar leven naar een schermpje hebben gekeken. Stel je eens voor wat je allemaal in de plaats had kunnen doen tijdens die negen en een half jaar.
Nochtans maken de venues en artiesten het ons niet gemakkelijk. Men probeert de nieuwe media te integreren tijdens het realtime-event. “Deel deze foto met die hashtag.” Artiesten merken op dat dit veel promo oplevert en hoe meer zij gedeeld worden op sociale media, hoe beter. Toch moet het initiatief om dit fenomeen aan te pakken uit de muzieksector komen. Mensen met autoriteit kunnen voor een kentering zorgen. De concertgangers willen tonen dat ze erbij waren en zich hiermee profileren, dus daar moet men rekening mee houden. De artiest kan aangeven dat er op het einde van de show een fotomoment wordt ingelast en dat ze voor de rest van het concert hun gsm niet hoeven aan te raken. Voilà, iedereen content. Of stel dezelfde regel voor concertfotografen in voor de bezoekers: enkel toestemming om tijdens de eerste drie nummers beelden te maken.
Als concertganger kan je nadenken en je bewust worden van je eigen gedrag. Als je iemand anders ziet die de hele tijd staat te filmen, kan je die persoon erop aanspreken. Maar wij, schuchtere Belgen, durven dit niet altijd. Er is veel assertiviteit voor nodig. Daarom kunnen we veel leren van het voorbeeld van onze Noorderburen: de lul-niet-lolly’s. Die worden uitgedeeld aan mensen die overmatig praten tijdens de show. Misschien kunnen wij Rubik’s Cubes of stressballetjes uitdelen om onze smartphoneverslaving in de hand te houden.
Jack White ging een stap verder en verbood gsm’s in zijn zalen met behulp van Yondr. Bij aankomst krijgen de muziekliefhebbers een hoesje waarin hun gsm glijdt, dit wordt dan vergrendeld. De signalen komen er nog steeds door, dus als je je gsm voelt trillen, kan je de zaal verlaten en het ontgrendelen. De visie van Yondr is duidelijk: “mensen tonen hoe krachtig een moment kan zijn als we niet gefocust zijn op het documenteren of uitzenden ervan.” Jack zegt hierover het volgende:
“I want people to live in the moment, and it’s funny that the easiest way to rebel is to tell people to turn off their phone. If your phone is that important to you that you can’t live without it for two hours then I don’t know. Maybe it’s time to see a therapist.”
Ook artiesten als Childish Gambino, Alicia Keys, Dave Chappelle en Chris Rock delen deze mening. Andere bands die statements maken omdat ze bijvoorbeeld hun nieuwe nummers willen beschermen zijn Mumford & Sons, LCD Soundsystem en Fever Ray.
Voor de artiest is interactie met het publiek belangrijk om een goede prestatie te leveren. Artiesten moeten niet enkel meer letten op hoe het livepubliek kijkt, maar ook op miljoenen mensen thuis. De show begint van zodra de eerste persoon er een foto van neemt en dus niet vanaf het moment dat het doek omhoog gaat. Visuals worden daardoor veel belangrijker om zo het perfecte “Instagrammoment” te maken. Als artiest kan je het maar gedeeltelijk controleren wat een extra stressfactor oplevert.
John Mayer zit in de twijfelfase: hij beseft dat smartphones hem al veel hebben geholpen doordat hij zaken kan promoten vanuit zijn bed. Toch gaf hij een hybride optreden met comedian Dave Chappelle waar er een smartphoneverbod was. “It’s become unconscious thinking now that, when you sing something on stage in front of people, and you have a bad note, you go, well, that’s going to make the tape. I learned last night, OK, I messed up the chorus in my own song that I just wrote. I don’t have to suffer the indignity of knowing that that lives in repetition in 50,000 views.”
Ook in andere cultuurtakken is dit fenomeen aanwezig. In de theaterwereld kwam men op de proppen met een heuse campagne, de Cumberphone Campaign. Zij stelden een volledig manifesto op met concrete tips voor organisatoren. In de comedyscene is er tevens een levendige discussie omdat zij maandenlang werken aan hun grappen. Als die op voorhand gelekt worden, dan is dat nefast voor de comedian. Zij moeten hun moppen testen voor een publiek, maar als deze demo’s naar buiten komen, blijft er geen ruimte meer over om fouten te maken. Chris Rock vergelijkt het probleem met sigaretten. “Cigarettes kill people; smartphones kill mouthy, adventurous comedy.” Chris zegt dat als je hem vijftien jaar geleden zou gezegd hebben dat er niet meer gerookt zou worden in zalen, hij je gek had verklaard. Hij wil hetzelfde bereiken met smartphones.
In clubs zoals De School in Amsterdam worden de cameralenzen van smartphones afgeplakt en het Berlijnse Berghain voerde een verbod in. De organisatoren willen daarmee benadrukken dat mensen zich vrij moeten voelen in hun discotheken en omwille van privacyoverwegingen. Ook in restaurants neemt men maatregelen. Mike Willems, de uitbater van ’t Hoeveke zag een grote mentaliteitsverandering en meer gsm’s aan tafel. Oplossing? Een gratis fles wijn als mensen hun telefoons in een locker achterlieten. Ten slotte zien we dit terugkomen in de cinemazalen. Cinema Ninja’s in Londen, laserstralen in China en een volledige campagne in de Amerikaanse keten Alamo Drafthouse Cinema. Hun filmpjes gingen viraal, de video met Samuel L Jackson kan je hier bekijken.
Ik wil niet impliceren dat een verbod de enige oplossing is. Enkele foto’s nemen is niet erg, ik refereer naar mensen die de volledige show door hun gsm bekijken. Wie gaat er tenslotte deze beelden achteraf nog bekijken? Meer bewustzijn en respect voor de andere concertganger is hier essentieel. Jasper Dijkstra, commercieel directeur van Eventbrite, geeft een goede samenvatting mee: doseer. We moeten starten met communicatie waardoor we tot een nieuwe etiquette kunnen komen. Maak een foto, maar geen 20. Deel de foto niet tijdens, maar na de show. Een nieuwe bewustwording is noodzakelijk waarbij de venues en artiesten de hoofdrol moeten opnemen.
En zo, beste mensen, kunnen we de droom realiseren dat er niemand nog zijn of haar gsm kwijtspeelt in een wall of death.
Go and enjoy the show!
Jana – een concertenbelever